1
نقطهضعفی دارد
سیم ظرفشویی
ارتباطش بد نیست
با کمی خوشرویی
روی ابروهایش
اخم تند و تیزیست
توی بشقاب انگار
لکّههای ریزیست
فرصتش کوتاه است
کار او حساس است
کارمند خوبیست
مشکلش وسواس است
نقد:
شعر خانم امیری در قالب چهارپاره سروده شده است. چهارپاره یکی از رایج ترین قالبها برای سرودن شعر کودک و نوجوان است. امکان استفاده از اوزان ساده و روان و مصراعهای کوتاه و آزادی عمل شاعر در انتخاب قافیه (همانند قالب مثنوی) یکی از دلایل استقبال شاعران کودک و نوجوان از این قالب است.
خانم امیری، برای چهارپارهاش وزنی کوتاه و ساده انتخاب کرده است. (فاعلاتن فعلن) و زبان و واژگان مورد استفادة شاعر هم برای مخاطب قابل درک است. او همچنين، سوژة جالب و تازهای برای شعر خود برگزيده است.
توجّه دادن کودک به محیط پیرامون و اشیاء و عناصر ساده و به ظاهر پیش پا افتاده، يكي از نقاط قوّت اين شعر است. در اين شعر «سیم ظرفشویی» که یکی از اشیاء و وسایل محیط زندگی است و كودك کاملاً با آشناست، در ذهن خيالانگيز شاعر همچون انساني زنده و جاندار تصوّر شده است و صفات و خصوصيات انساني نظير نقطه ضعف داشتن، اخم كردن، بداخلاقي و وسواس به او نسبت داده شده است. در حقيقت، به كارگيري صنعت تشخيص كه از صنايع پركاربرد در شعر كودك است، فضاي اين شعر را براي مخاطب ملموس، زنده و قابل درك كرده است.
امّا چند مشكل ساختاري جزئي در اين شعر وجود دارد كه به راحتي قابل رفعند و در ادامه به آنها اشاره ميكنم:
اشكال وزني در مصراع دوم بيت اول، (نقطهضعفی دارد/ سیم ظرفشویی) قبل از كلمة «ظرف» يك هجاي بلند كم است و و در خود كلمة «ظرف» نيز حرف «ف» خارج از وزن است.
در بيت دوم همين بند (ارتباطش بد نیست/ با کمی خوشرویی) نارسايي معنايي به چشم مي خورد؛ ارتباط سيم ظرفشويي با چه چيزي يا چه كسي بد نيست؟ اين سؤالي است كه ممكن است براي مخاطب كودك پيش بيايد.
در بند پاياني، فعل «است» چهار بار تكرار شده كه دو بار آن مربوط به رديف است و اين تكرار بيش از حد، تأثير موسيقايي رديف را كم كرده و از زيبايي آن كاسته است. همانگونه كه گفتيم اين اشكالات جزئي هستند و به راحتي قابل رفع هستند.
2
با طرح یک سؤال
در ذهن یک کلید
قفل سفید در
از جای خود پرید
فکرش به تازگی
چسبیده روی در
جا خوش نمیکند
با مشت در به در
حدسی نمیزند
این قفل روسفید
در فکر یک جواب
عقل از سرش پرید
نقد:
در اين شعر نيز خانم اميري دربارة دو شيء به ظاهر پيش پافتاده و آشنا و ملموس براي كودك، يعني «قفل و كليد» صحبت كرده است.
نکتهای که در سرودن شعر کودک باید همواره مورد توجّه شاعر قرار گیرد، توجّه به مخاطب و ویژگیهای شناختی، ادراکی و عاطفی او و همچنين در نظر گرفتن دايرة واژگاني اوست. استفاده از آرایههای
ادبی نظیر «ایهام تناسب» که نیاز به درک معانی چندگانة واژهها دارد، در شعر کودک (به ويژه گروههاي سنّي پايين) كاربرد زيادي ندارد، چرا که اگر مخاطب با معنای چندگانة کلمات ارتباط برقرار نکند، لذّت زیباییشناختی اين آرایه را هم درک نخواهد کرد.
مخاطب این شعر، کودکان دبستانی هستند امّا به نظر مي رسد حرف شاعر بسيار پيچيده گفته شده و فهم آن براي مخاطب كودك دشوار است. تصاوير شعري و تخيّل شاعر بسيار ذهني و انتزاعي است؛ اين در حالي است كه كودك در سنين دبستان هنوز از قابليت تفكّر انتزاعي برخوردار نيست و تنها با مفاهيم عيني و ملموس ارتباط برقرار ميكند. حتّي مخاطب بزرگسال با چند بار خواندن اين شعر ممكن است گيج و سردرگم شود و به درستي نداند حرف شاعر چه بوده است. پس از خواندن شعر این پرسشها در ذهن مخاطب ایجاد میشود:
سؤالي كه در ذهن كليد طرح مي شود چسيت؟ آيا كليد بالأخره قفل را باز ميكند؟ چرا قفل روسفيد است؟ چرا در فكر جواب، عقل از سرش مي پرد؟ و...
اگر خانم اميري، مطالعة شعرهاي كودك و نوجوان و تمرين و ممارست مستمر را جدّي بگيرند، به مرور زمان شعرهايشان خالي از اين اشكالات خواهد شد.