اهمیت شعر
شعر، به دلیل حضوری که در خلوت انسان ها دارد و در خصوصی ترین لحظات او وارد میشود، از اهمیت بسزایی برخوردار است. همین خلوت ها و تنهایی هاست که تصمیمات مهم را هدایت می‌کند. تفکرات و تصمیماتی که در این ساعت ها اخذ میشود، می‌تواند انسان ساز باشد و یا او را از بعد انسانی دور کند. لذا مهم است که در این زمان، هم نشین انسان چه چیزی باشد. شعر، از جمله چیزی است که در خلوت انسان نفوذ می‌کند. رهبر معظم انقلاب خطاب به شاعران می‌فرماید:
"شما با شعر خودتان خلوت مخاطب را اشغال می كنید. می توانید به او فكر تغذیه كنید، می توانید به او رهنمود بدهید؛ چون خلوت انسان‌ها درواقع اتاق فكر شخصى انسان است. هر انسانى در درون خودش یك اتاق فكرى دارد كه شما با شعرتان -اگر چنانچه این شعر قدرتِ نفوذ پیدا كرد و توانست در خلوت ذهن انسان ها و خلوت دل انسان ها و مخاطبین حضور پیدا كند- پاى ثابت اتاق فكر مخاطبتان هستید. این یكى از مهم‌ترین كاركردهاى شعر شما است. این چیز مهمّى است؛ چون این خلوت، در واقع تأثیرگذار و سازنده شكل جَلوَت ها است. افكار انسان، تصمیم‌هاى مهمّ انسان، در این خلوت ها گرفته می شود."
بنابراین شعری که مانوس با انسان است باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد تا بتواند افکار و احساسات انسان را به درستی هدایت کند.
انقلابی بودن، وظیفه اصلی شعر و شاعر
شعر علاوه بر اینکه از فطرت شاعر سرچشمه می‌گیرد، باید آینه دین و اخلاق باشد. این شعر است که می‌تواند هدایت افکار را در دست بگیرد و موجب تعالی بشر شود. شعری که می تواند در انسان انقلاب ایجاد کند، شعری است که از مضامین عالی اخلاقی و دینی و انقلابی برخوردار باشد.
14 مرداد 1391 رهبر معظم انقلاب، در دیدار با شاعران می‌فرماید:
"شعر به عنوان یك هنر والا، یك هنر برتر، به عنوان یك نعمت بزرگ الهی، یك مسئولیتی دارد، وظیفه‌ای دارد. غیر از بیان احساسات، شعر مسئولیتی هم دارد. به نظر من آن مسئولیت عبارت است از اینكه باید در خدمت دین و انقلاب و اخلاق و معرفت باشد. اگر چنانچه شعر این مسئولیت را انجام داد، حق تحقق پیدا كرده است؛ یعنی كاری به حق انجام گرفته، كاری عادلانه صورت گرفته. باید شعرای ما بروند در این جهت مضمون‌آفرینی كنند، تلاش كنند، جوشش های ذوق و درون خودشان را به این سمت بكشانند."
هم چنین ایشان در 24 مرداد 1390 می‌فرمایند:
"شعر انقلاب یك هویتی دارد؛ در واقع متصدی و مباشر و میداندارِ ارائه گفتمان انقلاب اسلامی است؛ این را باید حفظ كنید؛ نباید این تحت‌الشعاع برخی از هیجاناتی قرار بگیرد كه ناشی از تألمات شاعر است نسبت به یك مسئله‌ای، نسبت به یك قضیه‌ای، نسبت به یك چیزی. بالاخره همه جا ناهنجاری هایی وجود دارد، روح لطیف شاعر هم دچار تألماتی می شود، این تألمات طبعاً در شعر اثر می گذارد؛ منتها نبایستی آن گفتمان اصلی انقلاب، آن هویت اصلی انقلاب مغلوب این تألمات شود. باید برای انقلاب حرف بزنید، باید برای گفتمان انقلاب تلاش و كار كنید."
برخی شعر انقلاب را شعری می‌دانند که راجع به انقلاب اسلامی و وقایع مربوط به آن باشد. این یکی از مصادیق شعر انقلاب است. اما حوزه شعر انقلاب بسیار وسیع‌تر است. شعر انقلاب شعری است که در روح و جان انسان انقلاب ایجاد کرده و اثرگذار باشد؛ شعری که در ذیل اهداف و آرمان‌ها و چهارچوب‌های انقلاب اسلامی سروده شده باشد. بنابر این شعری که برگرفته از مضامین والای اخلاقی و دینی و اجتماعی باشد را هم می‌توان در زمره شعر انقلاب به شمار آورد. زیرا همسو و هم جهت با اهداف انقلاب و اسلام است. مقام معظم رهبري در دیدار با شاعران سال 91 نیز تعریفی از شعر انقلاب ارایه دادند. ایشان در بعد مضمون شعر به سه محور انقلاب، اخلاق و معرفت اشاره كردند و شعري را كه در هر يك از اين سه محور گفته شده باشد شعر انقلاب ناميدند:
"مقصود من از شعر انقلاب شعری نیست که در دوران انقلاب گفته میشود ولو ضدّ انقلاب، این مراد از شعر انقلاب نیست. بعضی‌ها خیال میکنند شعر جنگ آن شعری است که درباره‌ی جنگ گفته شده است ولو ضدّ جنگ! این شعر جنگ نیست، این شعر ضدّ جنگ است. شعر انقلاب یعنی آن شعری که در خدمت هدف‌های انقلاب است؛ این شعر انقلاب است، نه شعر دوران انقلاب؛ این منظورم نیست. منظورم از شعر انقلاب شعری است که در خدمت اهداف انقلاب است. در خدمت عدالت، در خدمت انسانیّت، در خدمت دین، در خدمت وحدت، در خدمت رفعت ملّی، در خدمت پیشرفت همه‌جانبه‌ی کشور، در خدمت انسان‌سازیِ به معنای واقعی کلمه در کشور؛ این میشود شعر انقلاب که در جهت اهداف انقلاب است."
شعر، وسیله ای برای تبلیغ دین
یکی دیگر از وظایف شعر، زنده نگه داشتن وقایع مهمی است که در جهان رخ می‌دهد. وقایعی که بسیاری سعی در محو کردن آن از یاد و خاطر مردم دارند، باید به وسیله شعر زنده بماند. اشعار به دلیل نظم و آهنگ و ریتمی که دارند بیشتر در خاطر مردم می‌مانند. باید اینگونه اشعار که یکی از مصادیق شعر انقلاب است، گسترش یابد.
رهبر انقلاب در سال 1368 در دیدار با اقشار مردم این نکته را به خوبی تبیین کرده اند. ایشان می‌فرمایند:
"چرا امام صادق(ع) -طبق روایت- فرمودند که هرکس یک بیت شعر درباره‌ی حادثه‌ی عاشورا بگوید و کسی را با آن بیت شعر بگریاند، خداوند بهشت را بر او واجب خواهد کرد؟ چون تمام دستگاه‌های تبلیغاتی، برای منزوی کردن و در ظلمت نگه داشتن مسأله‌ی عاشورا و کلا مسأله ی اهل بیت، تجهیز شده بودند تا نگذارند مردم بفهمند چه شد و قضیه چه بود. تبلیغ، این گونه است. آن روزها هم مثل امروز، قدرت‌های ظالم و ستمگر، حداکثر استفاده را از تبلیغات دروغ و مغرضانه و شیطنت‌آمیز می‌کردند. در چنین فضایی، مگر ممکن بود قضیه‌ی عاشورا -که به این عظمت در بیابانی در گوشه‌یی از دنیای اسلام اتفاق افتاده- با این تپش و نشاط باقی بماند؟ یقیناً بدون آن تلاش‌ها، از بین می‌رفت."
همچنین می‌فرمایند:
"شما ببینید امام باقر(ع) و یا امام سجاد(ع) نسبت به «فرزدق» چه محبتی انجام دادند؛ در حالی که «فرزدق» جزو شعرای اهل بیت نیست. او یک شاعر درباری وابسته به دستگاه های قدرت و یک آدم معمولی بود که یک دیوان پر از شعر، راجع به همین حرف‌ها و مبتذلاتی که شعرای آن روز بر زبانشان جاری می‌کردند، داشت؛ لیکن چون یک بار وجدان او بیدار شد و در مقابل قدرت، حق را بیان کرد- آن هم به زبان شعر- شما ببینید که امام سجاد(علیه‌الصلاه و‌السلام) چه محبتی نسبت به او انجام می‌دهد. یا بقیه‌ی شعرایی که مربوط به اهل بیت بودند -مثل «کمیت» و «دعبل» و «سیدحمیری»- و بقیه‌ی کسانی که جزو شعرای اهل بیت محسوب می‌شدند و به آنها علاقمند بودند، همین وضعیت را داشتند. خیلی از اینها، شعرایی هستند که اگر چه نسبت به اهل بیت علاقه هم دارند، اما همه‌ی شعرشان درباره اهل بیت نیست. شما دیوان «دعبل خزاعی» را که نگاه کنید، این طور نیست که او از اول تا آخر، مدح اهل بیت را گفته باشد. خیر، او یک شاعر است؛ ولی شعر او شعر سیاسی و در جهت افکار و عقاید و محبت اهل بیت (ع) قرار دارد و جزو پیوستگان به این خاندان است. ولایت، یعنی پیوستن و وصل شدن و جزو پیوستگان و موالیان اهل بیت(ع) قرار گرفتن."
شعری که در راستای اهداف اهل بیت و ترویج دین باشد نیز از دیگر مصادیق شعر انقلابی است.
عاطفه جوشقانیان