«وطن امروز» به مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا (س) با دو شاعر شعر آیینی، آقای حسن بیاتانی و خانم بشری صاحبی، که سروده‌های قابل توجهی در حوزۀ شعر فاطمی دارند، دربارۀ مؤلفه‌های شعر فاطمی گفت‌وگویی داشته است. در ادامه گفت‌وگوی بشری صاحبی، که از اعضای دورۀ تکمیلی آفتابگردان‌ها است، را می‌خوانیم.

ما عشق را پشت در این خانه دیدیم
گروه فرهنگ و هنر: «شعر فاطمی از جایگاه بلندی در شعر آیینی برخوردار است و قدمت یازده سده‌ای دارد. ما از اواخر سدۀ سوم به این طرف، آثاری داریم که یا به صراحت یا به کنایه از حضرت زهرا (س) به عنوان نماد مظلومیت،‌ دفاع از ولایت،‌ نماد پاکی و عصمت یاد کرده‌اند.» این اشارات یکی از شعرای پیشکسوت شعر آیینی دربارۀ «شعر فاطمی» است؛ محمدعلی مجاهدی در گفتاری که پیش‌تر از او منتشر شده است، معتقد است بعد از انقلاب به دلیل رویکردی که بر توجه به ابعاد ناگفته و ناشنیدۀ فرهنگ فاطمی تأکید داشته است،‌ بسیاری از شعرای متعهد ما سعی کردند قرائت حماسی و ارزشی از فرهنگ فاطمی داشته باشند؛ درنتیجه آثاری در پیشینۀ تاریخی شعر فاطمی آفریده شده است که اگر نگوییم بی‌سابقه اما کم‌سابقه است». به مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا (س) با دو شاعر شعر آیینی که سروده‌های قابل توجهی در حوزۀ شعر فاطمی دارند، گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
عشق پشت در یک خانه به خاک افتاده
خانم صاحبی از شاعران جوان شعر آیینی چند سالی است با هدف ترویج شعر فاطمی حلقه‌های شعری را تحت همین عنوان در حوزۀ علمیه خواهران برگزار می‌کند و فعالیت‌های ویژه‌ای در حوزۀ شعر آیینی دارد. از ایشان دربارۀ مؤلفه‌ها و ویژگی‌های این حوزه شعری سؤال کرده‌ایم. متن گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

 خانم بشرى صاحبی دربارۀ حلقه شعر که چند سالی است در حوزۀ علمیه خواهران برگزار می‌شود، صحبت می‌کنید؟

بسم الله الرحمن الرحيم
چهار سال است برای طلاب اهل قلم خواهر، کنگرۀ شعر فاطمی برگزار می‌کنیم. ابتدا هدف فقط خود کنگره بود، اما بعد با آشنایی بیشتر با سطح استعداد طلاب اهل قلم و با توجه به این‌که این بزرگواران با منبع عظیمی از معارف اسلامی مواجه هستند و به منابع اسلامی دسترسی دارند و می‌توانند هدف اهل‌بیت (ع) را به زبان ادبیات به مخاطب انتقال دهند، تصمیم گرفته شد کانون ادبی را هم در کنار این کنگره‌ها راه اندازي کنیم. نظر ما این بود که در این کانون‌ با حضور اساتید مجرب، آموزش‌های اساسی ادبیات فارسی ارائه شود و بتوان خروجی مناسبی از طلاب اهل قلم در زمينۀ ادبیات فارسی و ادبیات آیینی داشت. در کنار آن، نوع برگزاری کنگره به این صورت است که ما هر سال یک کتاب به عنوان منبع معرفی می‌کنیم؛ یعنی صرف این‌که فقط اشعار را از شاعران دریافت کنیم، نیست. کتاب معرفی می‌کنیم و شاعر با توجه به مفاهیمی که مطالعه کرده، می‌تواند شعر بگوید و به کنگره ارسال کند. امسال هم کتاب «فاطمه (س) از نگاه علی (ع)» اثر جناب آقای «محمد محمدیان» را معرفی کرده بودیم و عنوان كنگره هم همین «فاطمه از نگاه علی (ع)» بود.

 به نظر شما چه مؤلفه‌هایی وجود دارد که شعر آیینی را از بقیۀ اشعار جدا می‌کند؟

به نظر من شعر به طور مطلق آیینۀ زندگی شاعر است و من قائل به این تقسیم‌بندی انواع مختلف شعر نیستم. شاعر با توجه به ابعاد شخصیتی که دارد، شعرش رنگ و بو و جهت پیدا می‌کند؛ به‌طورمثال وقتی ناراحت باشد، شعرش غمگین و وقتی شاد باشد، شعرش شاد می‌شود؛ به همین دلیل معتقدم تمام اشعار ما باید موضع داشته باشند. حتی وقتی شعر عاشقانه می‌گویيم هم باید آن شعر موضع داشته باشد؛ یعنی با موضوع عاشقانه هم باید موضع آیینی شعر حفظ شود و من چون به عنوان یک شاعر شیعۀ اهل ‌بیتی کار ارائه می‌دهم، بنابراین قائل به این نیستم که صرفاً شعر اهل‌ب یت شعر آیینی حساب می‌شود. همان‌طور که حضرت آقا در همین دیدار اخیر که خدمتشان بودیم، فرمودند که این‌طور نیست که شعر آييني فقط مختص شعر اهل‌بیت باشد. رهبر انقلاب روی شعرهای سبک زندگی خیلی تأکید داشتند. من فکر می‌کنم خلأ بزرگ جامعه ما هم همین است که شاعرها بین شعر عاشقانه و شعر آیینی فاصله قائل شده‌اند و شعرهای عاشقانه در یک فضای دور از فضای فرهنگ اسلامي و ايراني ما شکل می‌گیرد و شعرهای آیینی مجزا می‌شود، درحالی‌که من معتقدم شعر عاشقانۀ ما هم باید جهت و موضع آیینی خودش را حفظ کند و رنگ و بوی افکار و عقاید ما را داشته باشد.

 در حیطۀ شعر فاطمی به نظر شما مضمون غالب در این اشعار چه باید باشد؟ بعضی‌ها به ماجرای شهادت حضرت (س) اشاره می‌کنند، بعضی‌ها به بعد از آن و بعضی هم به شخصیت حضرت زهرا و سبک زندگی‌شان. به نظر شما مضمون غالب که نیاز است به آن پرداخته شود، کدام یک از این‌هاست؟

احساس می‌کنم شعر، عنصری است مهم در رابطه با انتقال مفاهیمی که باید در جامعه منتشر شود. جامعۀ امروز ما دچار بی‌الگویی شده؛ یعنی جوان‌های ما الگو و اسوۀ مناسب برای زندگی ندارند و من تاحدي به آنها حق می‌دهم؛ چون گاهی با نمونۀ متحجری از اسلام که از سوی خشکه‌مقدس‌ها معرفی شده، مواجه بودند و از طرف دیگر سبک زندگی غربی كه بسيار جذاب و خوش‌رنگ‌ولعاب است روی آن‌ها تأثیر داشته و این به‌طور‌مشخص تقصیر ما مذهبی‌هاست که نتوانستیم اسلام و ارزش‌های اسلام و شخصیت‌های برجستۀ اسلام را که الگوی حقیقی بشریت هستند، به‌درستي به جوامع معرفی کنیم. بنابراین من فکر می‌کنم قطعاً آشنايي با سبک زندگی حضرت زهرا (س) خیلی جذاب است و ما بیشتر باید جنبه‌های شخصیتی ایشان را معرفی کنیم و بتوانیم شخصیت والای ایشان را به جامعه بشناسانيم.

 به نظر شما کدام یک از ابعاد شخصیتی حضرت زهرا (س) بیشتر باید معرفی شود؟

به نظر من شخصیت حضرت زهرا (س) خیلی ابعاد گسترده‌ای دارد و من در حدی نیستم که بتوانم دربارۀ ابعاد شخصیتی حضرت ايشان صحبت کنم؛ چون واقعا ما هیچ درکی از مقام ایشان نداریم. من فكر مي‌كنم همۀ ابعاد شخصیتی حضرت زهرا (س) خیلی جای کار دارد و جدای از منِ شاعر که باید تلاش کنم و اشعاري با رویکرد جدید و محتوای مناسب ارائه دهم، به نظرم جایگاه تحقیق و پژوهش هم دربارۀ مقام حضرت زهرا مهم است. البته ما در کنگرۀ خودمان یک کانون پژوهشی هم داریم. تعدادی از دوستان اهل پژوهش روی ابعاد مختلف شخصیتی حضرت زهرا کار می‌کنند که بتوانند مطالب و مستندات بیشتری را جمع‌آوری کنند و نتیجۀ بهتری بگیرند تا بتوانیم برای سال‌های آینده خودمان تولید محتوا داشته باشیم، چرا که در این عرصه خلأ زیادی حس می‌شود.

 موضوع وحدت که هر سال و همیشه بحثش هست و رهبری روی آن تأکید دارن؛. به نظر شما چه ظرافت‌هایی باید رعایت شود که شعر یا اثری خلق شود که در عین حال وحدت را هم دچار خدشه نکند؟

ببینید وحدت به حقيقت امر مهمی است و رهبر انقلاب هم هميشه روی این قضیه تأکید داشتند و اولین کسی که به دنبال حفظ وحدت بین مسلمین بوده، خود امیرالمؤمنین (ع) بودند و قطعاً امیرالمؤمنین خیلی بهتر از هر کسی صلاح امت را می‌دانستند که 25 سال آن ها را با خار در چشم و استخوانی در گلو تحمل‌ کرده‌اند. به نظر من رویکرد درست این است که ما به جای بيان بدی دشمنان، خوبی پیشوایان‌مان را مطرح کنیم و ایشان را درست معرفی کنیم و شخصيت الگوها و امامان معصوم خودمان را برجسته کنیم. به‌شخصه توهین و جسارت را در شعر نمی‌پسندم چون به نظرم رویکرد شاعرانه‌ای نیست و درست اين است كه من شاعر باید در لفافه و بدون این‌که جسارت و اهانتی به کسی کنم، حرفم را بزنم. این‌طور با مذاهب مختلف اسلام هم راحت‌تر می‌توان ارتباط برقرار کرد و موجب آگاهی آنان در حوزه تاریخ و اعتقادات اسلامی شد. فکر می‌کنم رویکرد صحیح این باشد؛ چه در مداحی‌های‌مان و روضه‌هایی که می‌خوانیم و چه در اشعار. به نظرم برگزار کردن مناسکی که موجب اختلاف می‌شود نيز، صحیح نیست و ضررش بیش از منفعتش هست. هرچند گفته شده که ثواب لعن دشمنان اهل‌بیت کمتر از صلوات نیست؛ اما در صورت خدشه‌دار کردن وحدت درست به نظر نمی‌رسد.

عشق پشت در یک خانه به خاک افتاده
اشک شمع و پر پروانه به خاک افتاده

 آیۀ محکم تطهیر به خون غلتیده
نفس المرأه ریحانه به خاک افتاده

 موپریشانیِ زینب به‌خدا عمدی نیست
گیره و آینه و شانه به خاک افتاده

 بند تسبیح خدا پاره شده یا این که
اشک یک دختر دردانه به خاک افتاده

 دست خیبرشکن ساقی کوثر بسته‌ست
که چنین، کوثر و پیمانه به خاک افتاده

 ریشه در حادثۀ کوچه و مادر دارد
ماجرای سر و دستان به خاک افتاده

بشری صاحبی