محمد صمیمی، شاعر و تصنیف سرای خوب کشورمان که به شکل تخصصی در زمینه شعر هیئت فعالت می کند. در جمع بانوان دوره هفتم آفتابگردانها به چند پرسش اساسی در زمینه شعر هیئت پاسخ گفته است. زحمت جمع آوری این گفتگو را سعیده کرمانی، از آفتابگردانهای دوره هفتمی بر عهد داشته است. این پرسش و پاسخ طولانی که حاصل گفتگوی چند ساعته ی محمد صمیمی با آفتابگردانهاست در سه بخش تقدیم نگاه شما خواهد شد. بخش نخست را در ادامه می خوانیم :
- به چه شعری شعر هیئت میگویند؟ شعر هیئت از نظر ساختار چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
به نظرم پاسخ این سوال، ما را به جای مهمی رهنمون می کند. در مورد شعر هیئت تا جایی که من می دانم هنوز اتفاق نظر دقیقی روی تعریف و تحدید وجود ندارد؛ هرکسی بنا بر تجربه و سلیقه، حدود شعر هیئت را معرفی کرده، اما ما وقتی یک شعر را می‌شنویم احساس مان به ما می گوید که این شعر هیئت هست یا نه، بعد از این مقدمه نظر خودم را در این حوزه تقدیم میکنم:
شعر هیئت به نظر من، باید در کمال آراستگی به تمام ادبیات، در گنجایش فهم مردم عام هم قرار بگیرد،
این یعنی اثر هنری ممتازی که تولیدش بسیار دشوار است، تقریبا شبیه تعریفی که از سهل و ممتنع در ذهنتان هست. اما خب، عموما شعرهایی و جود دارد که هم ظاهر سهل دارد و هم باطن سطحی، این است که شعر هییت را در روزگار ما به یک ژانر سطحی فروکاسته. البته شاید بشود بعضی جاها امیدوار بود،
دوم این‌که:
در اکثر موارد، برای شعر هییت، اوج گرفتن حزن در محور عمودی اهمیت دارد ، لطفا به ظرافت‌های این مطلب توجه کنید که دچار سوء برداشت نشویم یعنی: ما اگر درجه بندی حزن را طیفی از عدد ۰ تا ۱۰۰ در نظر بگیریم، شعری که مناسب هییت باشد باید مثلا اگر از عدد ۳۰ شروع می‌شود ، به ۷۰ ختم شود ، در این میان نوسان و بازگشتی هم نداشته باشد.
مثلا در بیت پنجم اگر درجه حزن و مرثیه به ۶۰ رسیده، دوباره در بیت ششم به ۴۰ برنگردد و دوباره بالا برود. این مطلب مهم شاید نیاز بسیاری به تفصیل داشته باشد ، عجالتا چیزی که من میبینم امروز خیلی شعرها قابل اجرا در هیئت نیست، چون این مشکل را دارد
و باز هم‌نکات و مختصات دیگری هست اما به نظر من این دو ویژگی بسیار مهم بود.
- چه قالبی برای شعر هییت مناسب است؟
ببینید جواب حقیر ناظر است به همین طیف ۰ تا ۱۰۰ که عرض کردم، و متاسفانه در محافل شعری به‌خاطر انفکاک از هیئت به آن توجهی نمی‌شود.
اولا باید عرض کنم ما مدل‌های مختلفی در شعر هیئت داریم، که هر کدام مختصاتی دارند،
هیئتی که الان در مورد آن صحبت می کنیم، جلسه ای شبیه به جلسه آقای حاج محمود کریمی‌ست
اگر در این فرض اتفاق نظر داشته باشیم، (که الان اکثر هیئت‌های پیشرو و پر مخاطب همین طورند)
زمان روضه چیزی حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است، روش این هییت‌ها، این است که مجلس در ابتدا درجه‌ی حزن و هیجان و باقی احساساتش به طور طبیعی ۰ تا ۱۰ هست، قراره که بعد از دقیقه ۳۰ تا دقیقه ۴۵ به ۱۰۰ برسد، و نباید در این بین برگشتی وجود داشته باشد.
یعنی قبل از شروع سینه زنی که احتمالا زمینه است، نقطه‌ی اوج جلسه در هیجان و حزن و باقی احساسات هست. بنابراین باید در این نیم ساعت اشعاری خوانده شود که پله پله جلسه را به اوج برساند.
پس: قالبی برای این جلسات خوب است که بتواند ۴۰ دقیقه شعر تحویل بدهد
مطلبی که عرض کردم کاملا تجربی‌ست. مثلا مجلس با غزل امام زمان عج شروع می شود و حزن از ۱۰ به ۵۰ می رسد و ده دقیه طول می کشد؛ غزل بعدی، طبیعتا از درجه حزن حداکثر ۳۰ شروع خواهد شد و این یک برگشت است و خوب نیست. این غزل حزن را به ۸۰ خواهد رساند و ده دقیقه دیگر می‌رود،
حالا غزل تمام شده و قرار است غزل دیگری شروع شود که باز مجلس افت می‌کند،
پس:
برخلاف چیزی که مرسوم شده، در این نوع هیئات اصلا غزل قالب مناسبی نیست
اجازه بفرمایید من طبق روش حاج اقای کریمی که برمبنای آمار بیشترین مقلد را دارند تحلیل کنم.
این یک تجربه‌ی عینی‌ست که در جلسات آقای کریمی که تنظیم کننده اشعار بنده هستم، همیشه غزل کار را خراب کرده
حال قالب‌های خوب به ترتیب اولویت:
ترکیب بند، انواع مسمط، غزل مثنوی، چار پاره
البته این زیاد دقیق نیست، اما تقریبا همین است، و دلیل آن هم دوباره می گویم که توجه به مدل پرواز جلسه است.به عنوان نمونه:
شعر: رسیدم از سفر ای همسفر کجا هستی
این شعر را در اینترنت جستجو بفرمایید و ببینید، در قالب غزل مثنوی و سروده آقای حسن لطفی برای اربعین است. شعر بلندی ست که برای اجرا به نیم ساعت زمان احتیاج دارد و از همه مهمتر اوج منطقی و درست در شعر قابل مشاهده است.
آخرش هم به کمال مرثیه می‌رسد.
ادامه دارد...